ერთი გამოცხადებული გულგრილობის „ქრონიკა“

2015 წლის 17 ივნისს ქუთაისში პოლიციამ დააკავა 58 წლის ლევან აბზიანიძე და მას იძულებით ჩაუტარა ნარკოტესტი: აბზიანიძეს დაალევინეს სამმაგი დოზა შარდმდენი პრეპარატი. ანალიზის შედეგად დაკავებულს ნარკოტიკული ნივთიერებების მოხმარება არ დაუდასტურდა. სახლში დაბრუნებულ ლევან აბზიანიძეს დაუვარდა არტერიული წნევა, რაც შარდმდენი პრეპარატის გვედითი ქმედებაა, და ის მოკლე ხანში გარდაიცვალა.

უკვე 19 ივნისს თბილისში, სახელმწიფო კანცელარიის წინ, გაიმართა მცირერიცხოვანი საპროტესტო აქცია - „ლევან აბზიანიძე მოკლა სახელმწიფომ“. 5 ივლისიდან მოყოლებული ქუთაისში სახელოსნო „პრაქსისის“ წევრები, სულ ხუთი-ექვსი ადამიანი, ყოველდღიურად აწყობენ საპროტესტო აქციებს ძალადობრივი ნარკოპოლიტიკის წინააღმდეგ, მაგრამ ვერც მათმა პროტესტმა ვერ მოახერხა ხალხის თანაგრძნობის თუ არა, ცნობისმოყვარეობის გაღვიძება მაინც. ძალოვანი სტრუქტურის მხრიდან ადამიანზე ძალადობისა და სიკვდილამდე მიყვანის ფაქტმა არ ააღელვა არც ისინი, ვინც არსებულ ნარკოპოლიტიკას აპროტესტებს და „მსუბუქი ნარკოტიკების“ დეკრიმინალიზაციას ითხოვს, არც უფლებადამცველები, რომლებიც, უპირველეს ყოვლისა, სახელმწიფოს მხრიდან მოქალაქეებზე ძალადობის ფაქტებს იძიებენ და განგაშს ტეხენ, არც პოლიტიკური პარტიები, განსაკუთრებით, ოპოზიციური, რომლებისთვისაც ასეთი შემთხვევა მისწრება უნდა იყოს მთავრობის დისკრედიტაციისათვის, არც უბრალოდ ისინი, ვისაც ძალადობა და მკვლელობა სძულს და ადამიანის სიცოცხლეზე უფლებას აღიარებს.

ამ საყოველთაო გულგრილობის საფუძვლებზე ფიქრმა ისეთ თემებამდეც შეიძლება მიგვიყვანოს, რომლებიც, ერთი შეხედვით, არანაირ კავშირში არაა ლევან აბზიანიძის ძალადობრივ სიკვდილთან, მაგრამ ეს კონკრეტული ფაქტი მათი დანახვის და გაგების საშუალებას იძლევა. საქმე ეხება საზოგადოების გულგრილობას, რომლის მიზეზიც, ჩემი აზრით, თავად ლევან აბზიანიძე, კერძოდ, მისი სოციალური სტატუსი და წარმომავლობაა: დაღუპული ტაქსის მძღოლობით ირჩენდა თავს, რაც იმას ნიშნავს, რომ ის არ მიეკუთვნებოდა საზოგადოების არც მაღალ და არც საშუალო ფენებს, არამედ ის იმ უმრავლესობის ნაწილია, რომლის ხმაც არ ისმის, რომელიც არ ჩანს საზოგადოებრივ სივრცეებში და მათი არსებობაც მხოლოდ მაშინ ფიქსირდება, თუკი რომელიმე პოლიტიკურ ძალას თავისი კონკურენტის წინააღმდეგ ინსტრუმენტად გამოყენება უნდება.

ლევან აბზიანიძეს ამაშიც არ გაუმართლა: მისი ძალადობრივი სიკვდილი არც წინასაარჩევნო ბრძოლებს დაემთხვა, რომ, როგორც უცნობი ჯარისკაცი, ძეგლად ექცია გამარჯვების შემთხვევაში ახალ მმართველ ძალას; მას არც ნაცნობ-მეგობრები თუ ნათესავები აღმოაჩნდა მასზე მაღალ სოციალურ ფენებში, არც ისეთი საზოგადოებრივი სტატუსის შემძენი რომელიმე ფაქტორი, რაც მის ამბავს ტრაგედიად აქცევდა და მნახველს თვალებს აუცრემლიანებდა. იმ კლასობრივ საზოგადოებაში, რომელსაც თანამედროვე საქართველო წარმოადგენს (რითიც ის ორიგინალური არ არის), თანაგრძნობას და სოლიდარობას ისეთი სოციალური კლასებისა თუ ფენების წარმომადგენლობა განაპირობებს, რომლებიც საზოგადოებრივ იერარქიაში მაღლა დგანან, რაც ეკონომიკურთან ერთად ძალაუფლებრივ მდგომარეობასაც გულისხმობს. რაც უფრო მაღალია სოციალური სტატუსი, მით უფრო მეტია მასში ძალაუფლების კონცენტრაციის ხარისხიც.

საზოგადოდ, სადაც არ არის ძალაუფლება, იქ ვერც თანაგრძნობა აღწევს. თვით ისეთი, ერთი შეხედვით, სრულიად კეთილშობილი ემოციაც კი, როგორიცაა თანაგრძნობა, - სხვისი ტკივილის გამო საკუთარი თანატკივილი და აღშფოთება, - არ არის უანგარო. თანაგრძნობის ობიექტი, მისთვის ცრემლების ღვრა თუ მხარდაჭერა, რომელიღაც სხვა სურვილისა თუ ემოციის სამსახურში დგას. ადამიანური, ერთობ ადამიანური მდგომარეობაა, როდესაც ადამიანები, - მათი სახელი კი ლეგიონია, - ვინმეს იმიტომ თანაუგრძნობენ, რომ ეს ვინმე ცნობილი პიროვნებაა და მის გვერდით ყოფნა პრესტიჟულია და თანამგრძნობის სოციალური სტატუსის ამაღლებას ზუსტად ისევე ემსახურება, როგორც პრესტიჟული სამარკო ტანსაცმელი, აქსესუარები თუ ავტომანქანა. იგივე ითქმის ქვეყნებისა თუ ნაციების მიმართ სოლიდარობაზე: პრესტიჟულია, როდესაც დიდ და ძლიერ ქვეყნებს ვეტრფით და უბედურების ჟამს თანავუგრძნობთ. ამ დროს ჩვენ გვაღელვებს ძალაუფლების ის ხარისხი, რომელიც ამ ცნობილ პიროვნებასა თუ დიდ ნაციაშია ჩაბუდებული და მასთან თანადგომით ილუზია გვიჩნდება, რომ ამ „დიდებისა და ბრწყინვალების“ მადლი ჩვენზეც გადმოანათებს.

ძალაუფლება, რომელზეცაა აქ საუბარი, არა ინსტიტუციონალური (სახელმწიფო, ხელისუფლება), არამედ სოციალურ-კლასობრივი ძალაუფლებაა. ესაა „ძალა-უფლება“ - უფლების ქონის ძალა. გარდა იმისა, რომ ეს ძალაუფლება საზოგადოებრივ იერარქიაში ცალკეული ადამიანების ადგილსა და როლს განსაზღვრავს, ანუ, უფრო ზუსტად რომ ვთქვათ, ვის რისი და რამდენი უფლება აქვს. ამას „ძალაუფლების ეკონომია“ შეიძლება ეწოდოს, როდესაც წინასწარაა განსაზღვრული, ვის რა რაოდენობით ძალასა და უფლებებზე მიუწვდება ხელი. ესაა დაუწერელი „საზოგადოებრივი შეთანხმება“, რომელიც ადამიანს დაბადებისთანავე სოციალური მიკუთვნებულობის წესით გადაეცემა, მის ცნობიერებას აფორმებს, მის ფსიქიკას დაღს ასვამს, მის სხეულს რეგლამენტებს უწესებს. საილუსტრაციოდ რამდენიმე მაგალითის მოტანა შეიძლებოდა: როდესაც საშუალო ან მაღალი ფენის ახალგაზრდა მშობლების ნების საწინააღმდეგოდ ბედავს მოქმედებას, მისი „ამბოხი“ იმავე ძალა-უფლებითაა გამყარებული, რომელიც მან საკუთარი მშობლებისგან იმემკვიდრევა, ანუ ესაა მის სოციალურ ფენაში მოცემული ძალაუფლება, რომელსაც ის საკუთარი დაუმორჩილებლობისათვის და ზოგჯერ სუვერენულობისათვისაც იყენებს, რაც უკვე ამ სოციალურ ფენასთან გაუცხოებას, მისი ნორმატიული წესრიგიდან გასვლასაც და განზე გადგომასაც გულისხმობს.

საზოგადოების „დაბალი“, დაქვემდებარებული ფენის წარმომადგენლისათვის ნებისმიერი ამბოხი იმ ძალა-უფლების მოპოვებით უნდა დაიწყოს, რომელიც მას მემკვიდრეობით არ რგებია, რადგანაც მისი სოციალური ფენა მოკლებულია ძალა-უფლებას. ის დაუცველია ნებისმიერი სახის ძალადობისგან, რადგანაც მისი არსებობით არაა დაინტერესებული საზოგადოების „მაღალი“, ჰეგემონიური ფენები. ძალაუფლების მქონეთათვის ის არანაირ ფასეულობას არ წარმოადგენს და მის მიმართ შეუძლებელიცაა თანაგრძნობა, რადგანაც დაუწერელი „საზოგადოებრივი შეთანხმების“ ნორმატიულ წესრიგში მის მიმართ თანაგრძნობიდან არანაირი სარგებელი არაა, მისთვის თანაგანცდა და მის ბედზე წუხილი არაა პრესტიჟული და არ კონვერტირდება დამატებით ძალაუფლებაში. შესაბამისად, უძალაუფლებო ადამიანის სიცოცხლეც და სიკვდილიც მხოლოდ სტატისტიკური ციფრებია. გაუგებარიც კია, საერთოდ რა უფლებით არსებობს ან რა აზრი აქვს მის ყოფნა-არყოფნას?

რაც უფრო დაბალია სოციალური იერარქიის კიბე, მით უფრო რთულია ამბოხი და „საზოგადოებრივი შეთანხმების“ დარღვევა. ადამიანმა, რომელსაც ძალა-უფლება არ მოსდგამს საკუთარი სოციალური წარმომავლობიდან, მან საიდანმე უნდა მოიპოვოს ან თავადვე გამოიმუშაოს ის ძალა, რომელიც მას საკუთარ თავზე, საკუთარ სხეულზე უფლებას, თავისუფლებას მიანიჭებდა. ასეთი პიროვნება ამბოხისას დაუცველია და არც წარმატების გარანტიები აქვს. ქალი, რომელიც უარს ამბობს იძულება-გარიგებით გათხოვებაზე და სახლიდან გარბის, დიდი ალბათობაა, რომ ის სრულიად იზოლირებული დარჩეს საკუთარი გარემოსგან, ექსტრემალურ შემთხვევებში კი სიცოცხლის დათმობაც მოუწიოს.

კიდევ უფრო მეტი სიმძაფრით ჩნდება ეს პრობლემა, როდესაც ადამიანი თავისი ქმედებით არა მხოლოდ არღვევს ნორმატიულ წესრიგს, არამედ საყოველთაოდ არატოლერირებად იდენტობასა თუ სტიგმაში გადადის. მხედველობაში მაქვს, მაგალითად, ისეთი შემთხვევა, როდესაც ადამიანი საკუთარ თავში აღმოაჩენს ჰომოსექსუალურ მიდრეკილებას, რომელიც მისგან დამოუკიდებელი მიზეზებით არის მასში განპირობებული. ასეთ დროს მას აქვს არჩევანის საშუალება: დათრგუნოს და ჩაახშოს საკუთარი სექსუალობა, რაც იმას ნიშნავს, რომ პერმანენტულ ჯოჯოხეთში ამყოფოს საკუთარი სხეულიც და სულიც, არ იყოს იდენტური საკუთარ სხეულთან, იცხოვროს სხვისი ცხოვრება, იმ მიზეზით, რომ უმრავლესობისათვის ჰომოსექსუალობა სასირცხვილო და დასაგმობია. ამასთანავე, მას შეუძლია, გაბატონებული სტერეოტიპების საწინააღმდეგოდ, გადადგას ერთადერთი სწორი ნაბიჯი და არ უღალატოს საკუთარ სხეულს, რომელზე ბორკილების ჩამოხსნის გარეშე ყველანაირი თავისუფლება, საბოლოო ჯამში, მოჩვენებითია. თუ სხეულში მონაა ჩაბუდებული, ამ ადამიანს ვერანაირი იურიდიული აქტი ან მოპოვებული ქონება და მდგომარეობა ვერ გაათავისუფლებს. ასეთი ნაბიჯის გადადგმა უფრო ადვილია იმ სოციალური ფენების წარმომადგენლებისათვის, რომლებშიც ძალა-უფლება წინასწარაა მოცემული და გადანაწილებული მთელ ფენაზე. არაჰეტერონორმატიული სექსუალობის მიმართ ბიურგერული ფენების რეგლამენტირებული ტოლერანტობა კლასობრივი საზღვრებით შემოიფარგლება, ანუ „თავისიანს“ აპატიებენ. შეუდარებლად რთულია იგივე არჩევანი უძალაუფლებო სოციალური კლასის წარმომადგენლისთვის, რომელსაც ასეთი ნაბიჯის გადადგმის შემთხვევაშიც ხშირად თან მიჰყვება დაუცველობის, უძლურების განცდა და მუდმივი შიში, რაც მას საკუთარ თავს ნაკლოვანად და უბედურად განაცდევინებს. მაგრამ სწორედ ასეთ პირობებში, როდესაც ადამიანის პრინციპულ გადაწყვეტილებას ზურგს არ უმაგრებს კლასობრივი ძალა-უფლება, როდესაც არ არის კორუმპირებული ძალაუფლების მოპოვებით, რომელიც მას სოციალურ სტატუსს გაუუმჯობესებდა, ან უკვე მოპოვებულ მცირე ნაგლეჯს შეუნარჩუნებდა, არამედ მისი ამბოხი უსამართლობისა და არსებული ნორმატიული წესრიგის წინააღმდეგაა მიმართული, ასეთი გადაწყვეტილება მას სუვერენულ პიროვნებად აქცევს, რაც უკვე დაუწერელი „საზოგადოებრივი შეთანხმების“ გავლენის არეალიდან გასვლას ნიშნავს. მისი ძალა-უფლება, რომელიც წინააღმდეგობათა დაძლევით გამოიმუშავება, არის არა ნამემკვიდრევი ან გაუმჯობესებული სოციალური სტატუსით მოპოვებული, არამედ, შეიძლება ითქვას, ქარიზმატული, რამდენადაც ქარიზმა ყოველთვის ნორმატიულ წესრიგზე მაღლა ან მის მიღმა დგომას გულისხმობს. „გმირი არის ის, ვინც გაბედულად საკუთარი მამის წინააღმდეგ აღდგა და ის ბოლოს გამარჯვებით დაძლია“ - გმირობის ასეთი განსაზღვრება აქვს ზიგმუნდ ფროიდს, რომელთანაც „მამა“ სწორედ ძალა-უფლებისა და ლეგიტიმურობის, ნორმებისა და აკრძალვების, შიშისა და დასჯის სიმბოლოა. მისი საკუთარ თავში გადალახვა და დამარცხება კი ისეთი სახის „გმირობაა“, რომელიც ადამიანს სხვისი განცდის გაგების უნარს ანიჭებს, მის მიმართ სოლიდარულს ხდის.

სოლიდარობა არ ისწავლება: სოლიდარული შეიძლება იყოს ისეთი ადამიანი, რომელსაც საკუთარ თავზე აქვს გამოცდილი გარკვეული სახის დისკრიმინაცია, მისთვის ნაცნობია უსამართლობით განცდილი ტკივილი და საკუთარი გამოცდილების ნიადაგზე გამომუშავებული აქვს ისეთი სენსორები, რომელთა მეშვეობითაც მას სხვისი, მისთვის უცნობი სახის ტკივილის გაგება და თანაგანცდა შეუძლია. ამგვარი სენსორები კი საკუთარი ტკივილის გამომწვევი მიზეზების გაცნობიერების მეშვეობით წარმოიშვება, ანუ მაშინ, როდესაც, თუ იჩაგრები სოციალური წარმომავლობის გამო, მაღალი სტატუსის შეძენა-მოპოვებისათვის კი არ იბრძვი, არამედ სოციალურ დისკრიმინაციას აცნობიერებ და მას უჯანყდები. თუ გაქვს დისკრიმინაციის გამოცდილება, როგორც ემიგრანტს ან ლტოლვილს, გეძლევა შანსი, რომ გესმოდეს ნებისმიერი ნიშნით უცხოს სიძულვილის, უმრავლესობისგან განსხვავებულების ან უუფლებოების ჩაგვრის ამაზრზენობა. სხვა შემთხვევაში, საკუთარ გამოცდილებაში რაიმე სახის ჩაგვრისა თუ ტკივილის ეკვივალენტის გარეშე, სოლიდარობა ან მიმბაძველობა და მოჩვენებითობაა, ან სხვა მიზნის მისაღწევი ინსტრუმენტი. სხვისი სატკივრის გაგება და თანაგანცდა იმდენადაა შესაძლებელი, რამდენადაც ამ თანაგრძნობის მამოძრავებელი საკუთარი განცდილი ტკივილებია, რომელსაც ადამიანი კი არ დევნის მეხსიერებიდან, კი არ იყუჩებს სხვადასხვა სახის ნარკოტიკებით, არამედ მათ გამომწვევ მიზეზებს უპირისპირდება. თანაგრძნობის მომენტში ადამიანის სენსორები, რომლებიც სხვის გასაჭირს თუ უსამართლობას აღქმადსა და გასაგებს ხდის, საკუთარ თავზე განცდილი უსამართლობაა, რომელიც თანამგრძნობს თავის ჭრილობებს ახსენებს. თანაგრძნობის აქტში ადამიანი კვლავაც საკუთარი ჭრილობების მოშუშებითაა დაკავებული. სოლიდარობა უწყვეტი თერაპიაა.

სოლიდარობის პოლიტიკა, თუკი ასეთი რამ წარმოსადგენია, საკუთარი მეხსიერებიდან განდევნილ და დავიწყებულ იარებს უნდა გვახსენებდეს, რათა სხვის მიმართ გულგრილები არ ვიყოთ და სხვისი ტკივილის გაცნობიერებით საკუთარიც განვკურნოთ და უფრო ჯანსაღი გარემოს შექმნის აუცილებლობასაც მივხვდეთ.