„შუშის სამხეცე“ (აშშ, 1987, რეჟისორი პოლ ნიუმენი)
სცენაზე და კამერის წინ ასამდე როლი ითამაშა. და ახლა, საიუბილეოდ, როგორც კინოს, ისე თეატრის სამყარო კვლავ ცდილობს დიდი არტისტის მისაკუთრებას, ვერ იყოფს მას და „თავისად“ აცხადებს. თუმცა, ბევრი სხვა მსახიობისგან განსხვავებით, მალკოვიჩს არ ჰქონია სურვილი, განსხვავებულად ეთამაშა კინოსა და თეატრში; სასცენო ხელოვნების გამოცდილებას იყენებდა გადასაღებ მოედანზე და პირიქით, არც არასდროს უცდია თეატრის „განდევნა“ ეკრანულ სახეებში, რომელთა მრავალფეროვნების საიდუმლო დღემდე აუხსნელი რჩება. თანაც, სადაც არ უნდა იდგეს, რაოდენ განსხვავებული პერსონაჟებიც არ უნდა განასახიეროს, მისი თითქმის გამომწვევი ნევროტულობა, გამჭოლი მზერა და კატისებრი პლასტიკა თითქმის არ იცვლება. ასეთი მოვიდა კინოში და ასეთია დღეს.
ამას წინათ იუტუბზე აღმოვაჩინე ჯონ მალკოვიჩის ერთ-ერთი ყველაზე ადრეული ნამუშევარი პოლ ნიუმენის ფილმში „შუშის სამხეცე“, რომელიც, რამდენადაც უცნაური არ უნდა იყოს, მსოფლიო პრემიერიდან რამდენიმე თვის შემდეგ გაახმოვანეს და საბჭოთა კინოთეატრებში გაუშვეს. ეს იყო ჩემი პირველი შეხვედრა დიდ მსახიობთან. რუსულად გახმოვანებულ ფილმში არ ისმოდა მისი ოდნავ ხრინწიანი ხმა, მაგრამ ამ როლის დავიწყება შეუძლებელი იყო. ხანდახან მგონია, რომ ტენესი უილიამსმა ტომის როლი მალკოვიჩისთვის დაწერა.
„შუშის სამხეცე“ არაერთხელ უთამაშიათ საქართველოში. ლაურა, მთავარი გმირი სპექტაკლისა, რომელიც დიდი ხნის წინ რუსთაველის თეატრის მცირე სცენაზე დაიდგა, ბელა მირიანაშვილის უკანასკნელი როლია.
მიუხედავად იმისა, რომ პიესის მოქმედება ერთ, ჩაკეტილ სივრცეში მიმდინარეობს, „შუშის სამხეცე“ ხუთჯერ (შეიძლება მეტჯერაც) გადაიტანეს ეკრანზე. ნიუმენის ფილმის ნახვის შემდეგ მოკლე ხანში მოვძებნე პიესის ყველა ეკრანიზაცია. მათ შორის ენტონი ჰარვის ფილმი, რომელშიც დედის, ამანდას როლს კეთრინ ჰეპბერნი ასრულებს. ეს საუკეთესო ამანდაა! ისევე, როგორც საუკეთესოდ ვთვლი ბელა მირიანაშვილის ლაურას და ჯონ მალკოვიჩის ტომს - ლაურას ძმას და პიესის მთხრობელს. ამ როლის განსახიერების შემდეგ ჯონ მალკოვიჩს მარლონ ბრანდოს ადარებდნენ. გაგახსენებთ, რომ ბრანდომ და ვივიენ ლიმ ჯერ კიდევ 50-იანი წლების დასაწყისში ითამაშეს ტენესი უილიამსის ყველაზე პოპულარული პიესის, „ტრამვაი, სახელად სურვილის“ ეკრანიზაციაში.
1944 წელს დაწერილი „შუშის სამხეცე“, პირველი პიესა, რომელმაც მწერალს წარმატება მოუტანა, ფაქტობრივად, ავტორის ბიოგრაფიაა. ტენესი უილიამსსაც ვერ აეწყო ურთიერთობა მშობლებთან, მასაც ჰყავდა ნევროტიკი და, რომელსაც ტვინის ოპერაციაც კი დასჭირდა... ისიც აგროვებდა შუშის სათამაშოებს და მანაც დატოვა პროტესტის ნიშნად მშობლების სახლი. ეს მინის სამყარო, სათამაშოები, რომლებსაც პიესაში აგროვებს ლაურა, როგორც უფრო გამჭვირვალედ, „განწმენდილად“ დანახული რეალობა, ერთგვარი თავშესაფარია მარტოსული გმირისთვის. ლამაზია, მაგრამ ერთი ნაკლი აქვს - ადვილად იმსხვრევა, როგორც ყველა ილუზია.
ასე რომ, შეიძლება ითქვას, ჯონ მალკოვიჩი „შუშის სამხეცეში“ ნაწილობრივ თავად დიდ ამერიკელ დრამატურგს განასახიერებს, მწერალს, რომელსაც პოლ ნიუმენი მთელი ცხოვრება, თითქმის ყველა ინტერვიუში მადლობას უხდიდა და იხსენებდა, რომ ტენესი უილიამსის პიესებში თამაშით დაიწყო მისი შემოქმედებითი ბიოგრაფია. უილიამსის დრამატურგიის გავლენა შესამჩნევი იყო იმ ფილმებშიც, რომლებსაც პოლ ნიუმენი, როგორც რეჟისორი, 70-იან წლებში იღებდა. თავად აღნიშნავდა, რომ 1973 წელს უბრალოდ დაასწრეს პიესის ეკრანიზაცია, მაგრამ ჩანაფიქრი არ დავიწყებია - ოცნებობდა გადაეღო ეს ფილმი, რომელშიც დედის როლს მისი მეუღლე ჯოან ვუდვორტი ითამაშებდა.
პიესის შესავალში ავტორი ჩამოუთვლის დამდგმელებს, რომელი მხატვრული ხერხები შეიძლება გამოიყენონ სცენაზე. მიუხედავად იმისა, რომ ტექსტი თეატრისთვისაა დაწერილი, ტენესი უილიამსი კინოხელოვნების ენასაც არ ივიწყებს. მაგალითად, სთავაზობს რეჟისორებს, სცენაზე დადგან ეკრანი და ფანრის საშუალებით გაანათონ ტექსტები, რომლებსაც ჩართავენ მოქმედებაში. ასევე, აითვისონ „მიმართული შუქი“ პერსონაჟზე - ამა თუ იმ ეპიზოდის ყველაზე მნიშვნელოვან გმირზე. ასე გადაიქცევა „შუშის სამხეცე“, პიესა, რომელიც ერთი შეხედვით ძალიან არაკინემატოგრაფიულია მოქმედების შეზღუდული სივრცის გამო, კინორეჟისორისთვის უაღრესად საინტერესო ლიტერატურულ ტექსტად. დაუმატეთ ამას პოლ ნიუმენის, როგორც იელის უნივერსიტეტის სამსახიობო ფაკულტეტის კურსდამთავრებულის, ახალგაზრდობაში ბროდვეის ვარსკვლავის გამოცდილება ჯერ თეატრში, მერე კინოში და გასაგები გახდება, რატომ გადაწყვიტა მან ტენესი უილიამსის პიესის ამეტყველება კინოს ენაზე. თუმცა მრავალწლიანი პროექტის განხორციელებას არა მარტო ფული, არამედ საბაბი სჭირდებოდა. ფილმის გადაღებას პოლ ნიუმენი მაშინ შეუდგა, როცა ჯონ მალკოვიჩი ჯერ სცენაზე ნახა შეპარდის პიესაში „ნამდვილი დასავლეთი“, შემდეგ კი რობერტ ბენტონის ფილმში „ადგილი გულში“. როლი, რომელიც მან „შუშის სამხეცეში“ ითამაშა, „დაასწრებს“ ჯონ მალკოვიჩის ორ, მართლაც რომ გენიალურ ნამუშევარს სტივენ ფრირზის „სახიფათო კავშირებსა“ (1988) და ბერნარდო ბერტოლუჩის შედევრში „ცის საფარქვეშ“ (1990).
შესანიშნავი მსახიობების გარდა პოლ ნიუმენის ფილმს კიდევ ერთი ადამიანი აკეთილშობილებს - მიხაელ ბალჰაუსი - რაინერ ვერნერ ფასბინდერის შედევრების ოპერატორი. ბალჰაუსი თავის სტიქიაშია ეპიზოდში, როცა ბინაში შუქი ქრება და მოქმედება სანთლის შუქზე გრძელდება. თქვენი კომპიუტერის ეკრანზეც გამოჩნდება დიდი ოპერატორის ვირტუოზული სტილი, შუქით გამოძერწილი პორტრეტები. საერთოდაც, სარკეები, მინის ზედაპირები ბალჰაუსის საყვარელი ფაქტურებია, ამიტომ კინოს მოყვარულებს დიდი ძალისხმევა არ დაგვჭირდება, წარმოვიდგინოთ, როგორ სიამოვნებდა მას „შუშის სამხეცის“ გადაღება. რომ არა ბალჰაუსი, აბა, სხვა ვინ შექმნიდა შუქით, ფერით და ანარეკლებით ამ გარიყულ, ჩაკეტილ, უჰაერო გარემოს, რომლისგანაც თავის დაღწევას ცდილობს მალკოვიჩის ტომი. რომ არა ბალჰაუსი, როგორ გამოიხატებოდა ეკრანზე „ჩამქრალი ფაქტურებით“ სავსე გარდასული დრო, რომელშიც ხდება პიესის მოქმედება. ტომი ხომ ერთდროულად გვიამბობს ამბავს და თანაც ამ ამბის გმირია. ერთდროულად „აწმყოშია“ და თანაც აპირებს დაწეროს ეს ისტორია, რომელიც წარსულში გადახდა თავს - ამბავი იმაზე, თუ როგორ სასტიკად მოიქცა, როგორ მიატოვა ხეიბარი და, ასაკში შესული უმუშევარი დედა, მხოლოდ იმიტომ, რომ საკუთარი ცხოვრებით არსებობა უნდოდა, ჰაერის შესუნთქვა უნდოდა.
ფილმის ორიგინალური ვერსია
ფილმის ის ვერსია, რომელიც საბჭოთა ეკრანებზე გავიდა (რუსულ ენაზე)
